Przedszkolaki posiadają naturalną potrzebę rozwoju samodzielności i poznawania świata. Z tego względu powinniśmy pozwolić im działać i podejmować własne decyzje już od najmłodszych lat. Dzięki zdobytemu doświadczeniu i przeżyciom dzieci kształtują wiedzę o sobie, otaczającym je świecie oraz testują swoje mocne i słabe strony.
Dlaczego tak trudno nam pozwolić dziecku na samodzielność?
- Obawa o bezpieczeństwo dziecka – często zapominamy, że ochrona malucha przed niebezpieczeństwem powinna być tak samo ważna, jak wspieranie go w dążeniu do samodzielności. Przy odrobinie zdrowego rozsądku oraz w kontrolowanych warunkach można bez większych problemów pogodzić troskę o bezpieczeństwo dziecka z jego potrzebą autonomii.
- Obawa przed konsekwencjami – czasami wyręczamy dziecko w czymś, co chciałoby zrobić samodzielnie. Uważamy, że zrobimy to szybciej i lepiej. Dodatkowo chcemy uniknąć konsekwencji wynikających z dziecięcych przejawów samodzielności (np. rozlanej zupy, brudnego stołu lub poplamionego ubrania). Zupełnie niepotrzebnie.
- Brak czasu i wygoda – obecnie żyjemy w ciągłym pośpiechu. Nieustannie gdzieś pędzimy i na wszystko brakuje nam czasu. Aby zdążyć do pracy lub na umówione spotkanie, wyręczamy dzieci i wykonujemy za nie większość czynności (np. zawiązujemy im buty lub zapinamy guziki), co nie sprzyja samodzielności.
- Nadmierna troska i ochrona – nadopiekuńczy rodzice starają się zrobić wszystko, aby ochronić dzieci przed trudnymi sytuacjami, porażkami oraz przykrymi emocjami. W rezultacie kształtują u nich poczucie bezradności i zależności od dorosłych.
Jak uczyć dziecko samodzielności?
Dzieci uczą się samodzielności poprzez swobodne eksperymentowanie i działanie (np. zabawa na placu zabaw, ubieranie się lub przyrządzanie prostych posiłków). Pamiętaj, że ta nauka nie polega na pozostawieniu dziecka samemu sobie. Ważne, aby zdobywało ono nowe doświadczenia oraz kształtowało niezależność w bezpiecznych i kontrolowanych przez Ciebie warunkach. Dziecko powinno również znać i stosować się do powszechnie obowiązujących norm i zasad, aby swoim dążeniem do samodzielności nie naruszało granic innych ludzi.
Pamiętaj, że dzieci różnią się od siebie. Rozwijają się we własnym tempie, mają różne preferencje i zdolności. Z tego powodu nie wolno ich porównywać.
Uważnie obserwuj dziecko, aby jego postępy dostosować do aktualnych możliwości rozwojowych.
Jak wspierać dziecko w rozwoju samodzielności?
Dzieciństwo to czas intensywnej nauki oraz zdobywania doświadczeń przydatnych w dorosłym życiu. Otoczenie dziecka odgrywa w tym okresie ważną rolę i ma duży wpływ na kształtowanie jego autonomii.
Jak zatem możesz pomóc dziecku w rozwoju samodzielności?
- Stwarzaj dziecku okazje do rozwijania samodzielności i nabywania nowych kompetencji. Motywuj do wykonywania codziennych czynności i domowych obowiązków. Nie zapominaj jednak, że zadania powinny być dostosowane do wieku i możliwości dziecka.
- Stymuluj i zachęcaj, ale nie zmuszaj do nauki samodzielności. Przymus przeważnie zniechęca do działania i blokuje proces uczenia się. Każde dziecko ma naturalną potrzebę rozwoju i chętnie uczy się nowych rzeczy, np. poprzez obserwację, naśladowanie lub zabawę.
- Nie wyręczaj dziecka. Pozwól mu się wykazać i samodzielnie dążyć do rozwiązania problemu. Uprzedź i wytłumacz, że nie zawsze wszystko się udaje. Chwal malucha za starania, a nie za ostateczny efekt.
- Pozwól dziecku dokonywać wyboru. Samodzielne podejmowanie decyzji buduje w nim świadomość własnych potrzeb i poczucie sprawstwa.
- Nie krytykuj i nie oceniaj. Pamiętaj, że dziecko, które jest nieustannie karcone, traci entuzjazm oraz chęć do samodzielnego działania.
- Pozwól dziecku popełniać błędy. Maluch ma prawo eksperymentować. Nie uchronisz go przed wszystkimi wypadkami i pomyłkami. Twoim zadaniem jest wspierać je w samodzielnych działaniach oraz uczyć, jak radzić sobie z porażkami.
- Daj dziecku czas na znalezienie rozwiązania sytuacji problemowej. Okaż wyrozumiałość i cierpliwość. Nie ponaglaj i nie ruszaj z pomocą od razu, gdy tylko pojawią się trudności. Poczekaj, aż dziecko samo poprosi Cię o pomoc.
- Bądź otwarty na propozycje i pomysły dziecka. Chwal za każdy przejaw samodzielności i poszukiwania rozwiązania problemowej sytuacji.
- Nie nadużywaj słowa „nie”. Jak najczęściej mów „tak”. Np. gdy dziecko w środku zimy chce ubrać letnie ubranie, zamiast mówić „nie, bo jest zimno”, powiedz „tak, jeśli założysz też ciepły sweter”.
Dzieciństwo to okres, w którym dziecko zdobywa nowe doświadczenia oraz uczy się zachowań i umiejętności niezbędnych w dorosłym życiu. Nie ograniczaj jego dążenia do samodzielności, ale w rozsądny sposób kontroluj jego działania. Dzięki niezależności wzrasta jego samoocena i poczucie sprawstwa. Pamiętaj, że dzięki Twojemu zaangażowaniu z samodzielnego dziecka wyrośnie w przyszłości niezależny i zaradny dorosły.
